نعناکار، کارشناس و حقوقدان فضای مجازی در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
به گزارش «فرهیختگان»، با محمدجعفر نعناکار، کارشناس و حقوقدان فضای مجازی در رابطه با حواشی اخیر ایجادشده بعد از اقدامات بحث‌برانگیز واتس‌آپ به گفت‌وگو پرداختیم و او در این رابطه به «فرهیختگان» گفت: قاعده این است از زمانی که فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌آپ را گرفت تمام دیتاهای ما آنجا هم ذخیره شد و هم ماین شد. در این شکی نیست. الان واتس‌آپ خیلی صریح و روشن بیان کرده می‌خواهم این کار را انجام دهم. این به معنای این نیست که تا قبل از این چنین اتفاقی نمی‌افتاده است. قطعا دیتاهایی که در پیام‌رسان‌ها هستند بر‌اساس قوانین داخلی کشورها از حدی بالاتر می‌رود هم ذخیره می‌شود و هم مدت‌زمانی که نگهداری می‌شود مشخص است و هم چگونه ماین شدن مشخص است، دسترسی‌ها نیز معین است. تمام مسائل مشخص شده است. به‌طور مثال در برخی کشورهای اروپایی وقتی یک پیام‌رسان بالای 4 درصد جمعیت را کاربر جذب می‌کند موظف است یکی از نهادهای امنیتی کشور در دفتر پیام‌رسان مستقر شود. این بدین معنا نیست بدون تشریفات قانونی قابلیت دسترسی به داده‌ها و غیره را دارند.
شرایط فعلی ماحصل انفعال سازمان‌های متولی داخلی است
وی ادامه داد: اتفاقی که الان افتاد به‌نظر می‌رسد به‌دلیل منفعل‌بودن سازمان‌های داخلی مثل شورای عالی فضای مجازی یا مرکز ملی فضای مجازی یا وزارت ITC یا جاهای دیگر است که با یک توئیت ایلان ماسک یا هرکس دیگری جهت به این داده شد کسانی که از پیام‌رسان‌های واتس‌آپ یا مسنجر فیس‌بوک استفاده می‌کردند، به پیام‌رسانی سوق داده شوند که ما تصمیمی درخصوص آن نداریم. یعنی آنقدر منفعلانه عمل کردیم که برای ما تصمیم گرفته شد و پیشنهاد داده شد که هجوم به‌سمت پیام‌رسان دیگری ببرند.»
مدل استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی در ایران صحیح نیست
نعناکار در رابطه با امنیت پیام‌رسان سیگنال و تبلیغاتی که برای آن می‌شود هم خاطر‌نشان کرد: «پیام‌رسان سیگنال هم می‌گوید اوپن سورس هستم و کدینگ و دیکد می‌کند ولی نه از لحاظ فنی گنجایش این تعداد کاربر را دارد و نه صلاح است ما مردم و کسانی که از این مسنجر استفاده می‌کنند را به چنین سیستم‌هایی سوق دهیم. تمام کشورها چه در قالب اتحادیه اروپایی و چه در قالب آمریکا و چه در قالب کشورهای شرق در داخل یک پیام‌رسان ژنرال دارند. کارهای داخلی و ارزش‌افزوده‌ای که وجود دارد، خدمات دولتی، خدمات پولی و مالی، کیف پرداخت و... را روی پیام‌رسان داخلی سوار می‌کنند. بعد می‌گویند اگر می‌خواهید با خارج از کشور ارتباط داشته باشید از هر چیزی می‌خواهید استفاده کنید. ولی این‌طور نیست که مثلا همه با واتس‌آپ اتوماسیون اداری خود را هم انجام دهند. الان در داخل کشور به‌دلیل عدم‌فرهنگ‌سازی و ضعف در پیام‌رسان‌های داخلی و عدم‌تعریف ارزش افزوده توسط حاکمیت در پیام‌رسان‌ها شاهد هستیم از پیام‌رسان جای ایمیل هم استفاده می‌کنند، یعنی کل قراردادها، اسناد مالکیت و... را با پیام‌رسان ردوبدل می‌کنند. این نوع استفاده در هیچ جای دنیا مرسوم نیست. هیچ جا نمی‌توانید مثال بزنید چنین اتفاقی رخ دهد. فقط در ایران و به‌دلیل زیرساخت‌های ضعیف و منفعل‌بودن مراجع تصمیم‌گیری است که چنین اتفاقی می‌افتد.»
واتس‌آپ نگاه تجاری دارد
این حقوقدان فضای مجازی در پاسخ به این سوال که چرا واتس‌آپ چنین پیامی را برای کاربران ارسال کرد و آیا چنین اقدامی در دنیا مرسوم است یا خیر گفت: «مرسوم بودن دو علت دارد؛ اول اینکه در بسیاری از سکشن‌های بین‌المللی در قالب اتحادیه اروپا یا خود اروپا یا آمریکا یا آسیای دور به‌علت اینکه دادگاه‌های حقوق بشری داریم، باید اعلام کنند. و این الزام قانون بین‌المللی است. متاسفانه در ایران نه دادگاه حقوق بشری داریم و نه دادگاه قانون اساسی داریم و نه تعریفی از حریم خصوصی داریم. این هم از معایب اوضاع حقوقی و قانونی ماست. وقتی شرکت فراملی یا مولتی نشنالی می‌خواهد کار کند، موظف است به‌خاطر اینکه تهدید قانونی نشود و به دادگاه فراخوانده نشود همه اسناد را رو کند. بگوید من چنین کاری را انجام می‌دهم و از الان بگوید دیتاهای کاربران به‌صورت رسمی در فیس‌بوک یا مراکز ذخیره داده دپو می‌شود یا می‌خواهد داده‌کاوی شود. اصولا اگر این را بیان نکند به تجارت خود آسیبی وارد می‌کند. به این دلیل که ممکن است علیه او شکایت کنند و بعد باید پاسخگو باشد و خسارت و غرامت پرداخت کند. پس اینکه می‌فرمایید آیا مرسوم است، از این جهت است، چون تعداد کاربر بالاتر است و در حد میلیاردی است این را اعلام می‌کنند تا جلوی عواقب قانونی را بگیرند و تجارت آسیب نبیند.»
اپ‌های داخلی به‌خوبی ساماندهی نشده‌اند
نعناکار در رابطه با چرایی عدم‌اقبال عمومی نسبت به پیام‌رسان‌های داخلی بعد از کوچ کاربران از واتس‌آپ گفت: «واقعیت این است که فکر می‌کنم 5 پیام‌رسان داخلی داریم که همه حمایت دولتی اشتباه دریافت کردند. اشتباه منظورم از این جهت است که وقتی به پیام‌رسان وام چند میلیاردی می‌دهید، آن چند میلیارد را ساختمان و دفتر و غیره می‌خرد ولی اگر حمایت می‌کردید که مثلا به ازای چند فلان میزان کاربری که جذب کنید این میزان تخفیف مالیاتی را می‌دهم یا به ازای هر میزان ارزش افزوده‌ای که ایجاد کنید من به شما معافیت تامین اجتماعی می‌دهم، این قابلیت برای او پیدا می‌شد که رشد کند. چون این اتفاق اصولا نیفتاد و نمی‌خواهم بگویم عمدی یا سهوی بوده است ولی نشان دهنده عدم‌تمرکز و شناخت این بستر است. به‌نظرم می‌رسد خیلی سبد ایرانی‌ها پر نخواهد شد. دلیل این است که این 5 پیام‌رسان که سه پیام‌رسان را نیز شورای عالی فضای مجازی ابلاغ کرده بود که این سه امن و مورد تایید هستند، بیش از این میزانی که کاربر دارند توان پاسخگویی ندارند. مشکل در معماری نرم‌افزاری است. کمااینکه از سمت حقوقی هم نگاه کنید ایرادی وجود دارد که مردم به‌صورت ناخودآگاه بدان واقف هستند. ممکن است علنی ندانند ولی پس ذهن آنها نیز وجود دارد. یک اینکه در پیام‌رسان‌های داخلی هیچ نظارتی وجود ندارد یعنی شما نمی‌دانید یک پیام‌رسان آیا پیام‌های شما را می‌بیند یا خیر و سطح دسترسی مدیر فنی آن تا کجا تعریف شده است. این مساله اساسی است. نکته دوم مجوز است اینها تحت مجوز هیچ جایی کار نمی‌کنند. صرفا می‌توانید شرکتی بزنید و خدمات بدهید. خود این مساله‌ساز است، یعنی ما نمی‌دانیم تحت حاکمیت چه قانون و قاعده‌ای خدمات را می‌دهد. از لحاظ فنی به‌نظر می‌رسد بیش از این ظرفیت ندارند. الان روبیکا را می‌بینید که سیستم شاد را بالا آورده‌اند و واقعا جواب نمی‌دهد. گپ، بله و سروش هم همین‌طور هستند. فکر نمی‌کنم واقعا بخشی از مهاجرانی که از واتس‌آپ رانده می‌شوند به سبد پیام‌رسان داخلی بیایند. یکی از کشورهای موفق در این عرصه چین است. مثالی که برای آن بیان می‌کنند ارزش افزوده است. یعنی اگر پیام‌رسان را با زندگی روزمره مردم عجین کنید رشد می‌کند همانند ویچت می‌شود. پرداخت را آنجا دارید، پرداخت قبض را آنجا دارد، کند نیست، هر وقت بخواهید در دسترس است، هزینه به صرفه‌تر است یا بعضا رایگان است. یعنی دیتا را با شما رایگان حساب می‌کنند و پول آن را از کارمزد دیتای تراکنش مالی برمی‌دارند. تجارت آن طور دیگری تعریف می‌شود. تا حاکمیت این دسترسی‌ها را ندهد، اوپن دیتا، اوپن‌ای‌پی راه نیندازد و دسترسی ندهد اصولا اینها پیشرفت نمی‌کنند، کما اینکه متاسفانه مدل حمایت هم مدل غلطی است، یعنی مدلی است که اینها را به‌سمت اضمحلال و از بین رفتن سوق می‌دهد، یعنی همان بلایی که سر موتور جست‌وجوگر داخلی آمد احتمالا سر پیام‌رسان‌ها هم می‌آید، چون یک وام هنگفت می‌دهند و آنها نمی‌توانند این را تبدیل به ثروت کنند و در بازپرداخت دچار مشکل می‌شوند و به‌سمت انحلال می‌روند.»
مطالب پیشنهادی
